Veren als antennes naar de goden: een verhaal
In Brussel is "Índios no Brasil" geopend, de derde grote tentoonstelling van Europalia.Brasil. Hier ligt de focus op de oudste inwoners van Brazilië: de indianen. Brazilië telt in totaal 190 miljoen inwoners, van wie amper 750.000 indianen (0,4 procent van de bevolking).
Toen de Portugezen in de 16e eeuw Brazilië veroverden, waren er zo'n 2.000 verschillende indianenstammen, elk met een eigen taal en cultuur. De kolonisatie had rampzalige gevolgen voor de inheemse bevolking: veel indianen bezweken aan ziektes, werden verjaagd uit hun leefgebied of werden misbruikt als slaven. In de 20e eeuw waren de indianen in Brazilië zo goed als uitgestorven.
De laatste 50 jaar is er een kentering gekomen. De Braziliaanse regering riep de Fundação Nacional do Índio (FUNAI) in het leven en wees zo'n 12,5 procent van het grondgebied toe aan de nog overblijvende indianengroepen. Vandaag leven er zo'n 750.000 indianen in het grootste land van Zuid-Amerika. "We moeten indianen niet noodzakelijk associëren met het Amazonewoud", licht antropoloog Gustaaf Verswijfer toe, tevens een van de curatoren van de tentoonstelling "Índios no Brasil".
Vandaag leven er nog 234 indianengroepen in heel Brazilië. "Índios no Brasil" probeert een beeld te geven van hoe die mensen leven. De meeste stukken in de tentoonstelling zijn hedendaags, op enkele archeologische stukken na. Drie basisprincipes van het indiaan-zijn komen aan bod: het dagelijkse leven, de opbouw van een eigen identiteit en de verhoudingen tussen de mens en alles wat zich rond hem bevindt.
Kennismaking met het leven van een indiaan
Sowieso is diversiteit een sleutelwoord als het over Brazilië gaat, en dat geldt ook als het gaat over de inheemse bevolking. Kayapò, Mehinaku, Ingarikó, Bororo, Yanomami: het zijn slechts enkele namen van de 234 verschillende indianengroepen. "Je kan onmogelijk alles illustreren in één tentoonstelling", legt Gustaaf Verswijfer uit. "Daarom hebben we geprobeerd om de bezoeker het leven van een persoon te laten volgen."
Je krijgt dan ook een hele reeks objecten te zien: wassen speelgoed voor kinderen, een kinderdraagriem, vissersfuiken, pijlen, blaaspijpen, hangmatten, zitbankjes, juwelendozen, ...
Sommige gebruiksvoorwerpen worden enkel door vrouwen gebruikt - bijvoorbeeld om het land te bewerken -, andere uitsluitend door mannen - fuiken, speren, blaaspijpen, enz... Ook in de afdeling identiteitsopbouw zijn er enkele merkwaardige objecten tentoongesteld, onder meer een initiatiehandschoen voor jongens van de Sataré-groep. Die moeten bewijzen dat ze sterk en moedig genoeg zijn door hun hand in een handschoen met grote en agressieve mieren te steken. "Geen krimp geven", luidt dan de boodschap voor hen.
Communicatie met de geesten
Religie is een van de belangrijke aspecten in het leven van veel mensen, en bij de verschillende Braziliaanse indianengroepen is dat niet anders. Veel indianen geloven dat er - goede of slechte - geesten huizen in de objecten en dieren rondom hen, typisch voor een animistische godsdienst.
Daarom is het belangrijk is om met die geesten te communiceren, om te weten te komen wat ze van plan zijn of om onheil af te wenden. Hier komt de sjamaan op de proppen, die onder meer een rol vervult bij de genezing van ziekten.
Maar er zijn ook allerlei andere manieren om contact te houden met het spirituele: tatoeages op de huid, versieringen op gebruiksvoorwerpen, en natuurlijk veren. Indianen met kleurige kronen, bestaande uit verschillende soorten veren: het is een clichébeeld. Maar elke veer heeft een specifieke betekenis, en het is niet zo dat gelijk wie zo maar eender welk hoofddeksel mag dragen.
De lange rode of blauwe araveren komen vaak terug. De ara vliegt op grote hoogte door het regenwoud, en de araveren op een kroon gelden dan ook als een soort antenne naar de goden.
"Índios no Brasil" is vandaag plechtig geopend, en wel op een heel ongewone manier. 12 Mehinaku-indianen zijn naar België afgezakt om ritueel 24 grote maskers aan de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis in Brussel te overhandigen.
Mocht u die maskers een dezer dagen bekijken op de tentoonstelling, hoeft u niet te rekenen op enig contact met welke geest dan ook. Daar hebben de Mehinaku's wel voor gezorgd.
Índios no Brasil
waar: Jubelparkmuseum
wanneer: van 14 oktober 2011 tot 19 februari 2012
Door: Liesbeth
bron: De Redactie
Geen opmerkingen:
Een reactie posten